Spis treści
Skuteczne badanie ilościowe wymaga przemyślanego wyboru techniki skalowania. Poznaj różnice między skalą Likerta, semantyczną różnicową i Guttmana oraz dowiedz się, kiedy stosować każdą z nich.
Dlaczego wybór metody skalowania jest tak istotny?
W badaniach ilościowych wybór odpowiedniej techniki skalowania decyduje o jakości i wiarygodności uzyskanych wyników. Skala Likerta, semantyczna różnicowa i Guttmana stanowią fundamentalne narzędzia pomiaru postaw, opinii i zachowań respondentów. Każda z nich charakteryzuje się unikalną strukturą i specyficznymi obszarami zastosowania.
Wybór odpowiedniej metody skalowania powinien wynikać z jasno określonego celu badawczego oraz charakterystyki grupy respondentów. To jedno z kluczowych zagadnień metodologicznych, które wpływa na trafność i rzetelność uzyskanych danych. W kolejnych akapitach przedstawiamy trzy najczęściej stosowane skale wraz z ich praktycznym zastosowaniem.
Skala Likerta – uniwersalne narzędzie pomiaru postaw
Skala opracowana w 1932 roku przez Rensisa Likerta nadal pozostaje jedną z najczęściej stosowanych technik w badaniach społecznych i marketingowych.
- Charakteryzuje się uporządkowanymi kategoriami odpowiedzi
- Zwykle ma strukturę 5- lub 7-punktową
- Skala zaczyna się od „zdecydowanie się nie zgadzam” do „zdecydowanie się zgadzam”
Ogromną zaletą skali Likerta jest prostota konstrukcji i interpretacji. Respondenci intuicyjnie rozumieją sposób odpowiadania, co minimalizuje ryzyko błędów pomiarowych. Ponadto skala ta umożliwia zastosowanie zaawansowanych analiz statystycznych, w tym analizy czynnikowej czy modelowania równań strukturalnych.
Tabela 1. Przykłady zastosowań skali Likerta
| Obszar | Przykładowe pytanie |
| Satysfakcja klienta | „Produkt spełnia moje oczekiwania” |
| Zaangażowanie pracownika | „Czuję się doceniany/a przez swoich przełożonych” |
| Badania edukacyjne | „Szkoła zapewnia sprzyjające warunki do nauki” |
| Rozwój produktu | „Aplikacja mobilna X jest łatwa w obsłudze” |
Jednym z istotnych elementów przy konstruowaniu skali Likerta jest określenie liczby stopni oraz decyzja o uwzględnieniu opcji neutralnej. Badania pokazują, że skale siedmiopunktowe pozwalają na dokładniejsze różnicowanie odpowiedzi, choć mogą stawiać większe wymagania poznawcze przed respondentami.
Skala Likerta może przyjmować także formy dostosowane do charakteru pytania – na przykład mierząc częstotliwość (od „nigdy” do „zawsze”) lub oceniając jakość (od „bardzo zła” do „bardzo dobra”).
W praktyce skala Likerta sprawdza się szczególnie dobrze przy pomiarze:
- Postaw wobec produktów, usług lub marek
- Satysfakcji klientów i oceny jakości obsługi
- Opinii pracowników o klimacie organizacyjnym i zaangażowania zespołu
- Akceptacji dla zmian społecznych czy technologicznych
- Intensywności odczuwanych doświadczeń (np. bólu w czasie badania medycznego)
- Oceny materiałów edukacyjnych i efektywności szkoleń
Skala semantyczna różnicowa – precyzyjny pomiar znaczeń
Skala semantyczna różnicowa, znana również jako dyferencjał semantyczny lub skala Osgooda, została opracowana przez amerykańskiego psychologa Charlesa E. Osgooda. Umożliwia pomiar konotacyjnego znaczenia pojęć poprzez zestawienie par przeciwstawnych przymiotników. Respondenci określają swoje odczucia, zaznaczając pozycję na kontinuum między biegunami – najczęściej w formacie pięcio- lub siedmiopunktowym.
Tabela 2. Przykłady zastosowań skali semantycznej różnicowej
| Obszar badań | Przykład oceny | Para przeciwstawna |
| Wizerunek marki | „Marka X jest…” | Niekorzystna – korzystna |
| Ocena produktu | „Wystrój restauracji jest…” | Nieprzyjemny – przyjemny |
| Badania UX | „Nowy system informatyczny jest…” | Skomplikowany – przejrzysty |
| Atmosfera pracy | „Atmosfera podczas spotkania była…” | Napięta – luźna |
Główną zaletą skali semantycznej różnicowej jest jej zdolność do uchwycenia subtelnych różnic w percepcji, które mogą umknąć przy zastosowaniu klasycznych skal zgodności. Analiza czynnikowa odpowiedzi zwykle wskazuje na trzy podstawowe wymiary znaczenia:
- wartościowanie (dobry – zły),
- potencję (silny – słaby),
- aktywność (szybki – wolny).
W odróżnieniu od skali Likerta, która mierzy jedynie stopień zgodności z twierdzeniem, skala semantyczna różnicowa pozwala uchwycić zarówno kierunek, jak i siłę postawy wobec badanego pojęcia. Znajduje szczególne zastosowanie w badaniach, które wymagają uchwycenia subiektywnych ocen, skojarzeń i odczuć:
- Badania wizerunku marki i analizy pozycjonowania względem konkurencji
- Ocena percepcji produktów, usług i ich cech jakościowych
- Pomiar emocjonalnych aspektów doświadczeń konsumenckich
- Badania międzykulturowych znaczeń oraz postaw społecznych
- Analiza interfejsów użytkownika pod kątem estetyki i intuicyjności
- Ewaluacja materiałów edukacyjnych i atmosfery zajęć
Jednym z wyzwań przy konstruowaniu skali semantycznej różnicowej jest trafny dobór par przymiotników. Muszą one być adekwatne do badanego obiektu, a jednocześnie zrozumiałe dla respondentów. W praktyce badawczej często wykorzystuje się również pytania macierzowe, które pozwalają na równoczesną ocenę wielu elementów według różnych wymiarów znaczeniowych.
Skala Guttmana – hierarchiczny pomiar intensywności
Skala Guttmana, nazywana także skalogramem, opiera się na zasadzie kumulatywności. Twierdzenia tworzą hierarchiczną strukturę – każde kolejne wymaga większego zaangażowania lub trudniejsze jest do zaakceptowania.
Zgoda na dane twierdzenie oznacza akceptację wszystkich poprzednich, ułożonych według narastającego stopnia intensywności. Dzięki temu można precyzyjnie określić poziom akceptacji:
- Jeśli ktoś zgadza się z twierdzeniem o wyższym poziomie zaangażowania, oznacza to, że zaakceptuje również wszystkie wcześniejsze, łatwiejsze do przyjęcia stwierdzenia.
- Natomiast brak zgody na konkretne twierdzenie wskazuje, że respondent najprawdopodobniej nie zgodzi się również z kolejnymi, bardziej radykalnymi poziomami.
Tabela 3. Przykłady zastosowań skali Guttmana
| Temat badania | Hierarchia twierdzeń (od najmniejszego do największego zaangażowania) | Typ odpowiedzi |
| Zaangażowanie społeczne | 1. Śledzę wydarzenia społeczne w mediach 2. Uczestniczyłem w spotkaniu informacyjnym lub konsultacjach społecznych 3. Wziąłem udział w zbiórce lub akcji społecznej 4. Zorganizowałem własną inicjatywę lokalną | Tak / Nie |
| Gotowość do relokacji zawodowej | 1. Rozważam zmianę miejsca zamieszkania w związku z pracą 2. Jestem skłonny dojeżdżać do pracy ponad X km dziennie 3. Mógłbym przeprowadzić się na kilka miesięcy 4. Aktywnie poszukuję ofert pracy poza miejscem zamieszkania | Tak / Nie |
| Otwartość na innowacje w pracy | 1. Zgodziłbym się na szkolenie z nowego programu 2. Chętnie korzystam z nowych narzędzi 3. Aktywnie promuję innowacje w zespole 4. Uważam, że zmiany technologiczne zawsze przynoszą korzyści | Tak / Nie |
Skala Guttmana sprawdza się w badaniach:
- Postaw społecznych i politycznych wobec kontrowersyjnych kwestii
- Hierarchii potrzeb i preferencji w obszarach wymagających jednoznacznej deklaracji
- Stopnia zaawansowania w adopcji innowacji lub zachowań zdrowotnych
- Poziomu zaangażowania w określone działania społeczne lub zawodowe
- Akceptacji dla kolejnych kroków działań terapeutycznych w medycynie
- Gotowości do podjęcia działań o narastającym stopniu wymagań
Jednym z ograniczeń skali Guttmana jest konieczność zachowania unidymensjonalności, czyli jednowymiarowości mierzonego konstruktu. Wszystkie twierdzenia muszą mierzyć dokładnie ten sam aspekt (cechę, postawę, zachowanie itp.). Co więcej, poprawne działanie skali wymaga wcześniejszego przetestowania, aby sprawdzić, czy przyjęta hierarchia twierdzeń rzeczywiście odzwierciedla stopniowanie akceptacji wśród badanych.
Jak w INBIA dobieramy techniki skalowania do potrzeb projektu?
Wiemy, że skuteczność badania dla biznesu zaczyna się od właściwej metodologii. Dlatego każdą technikę skalowania dobieramy świadomie, biorąc pod uwagę cel badania, charakterystykę respondentów, kontekst kulturowy oraz planowane analizy.
Na etapie projektowania narzędzi badawczych uwzględniamy:
- złożoność i abstrakcyjność mierzonych zjawisk,
- oczekiwany poziom precyzji i czułości narzędzia,
- czas i zaangażowanie, jakiego wymaga wypełnienie kwestionariusza,
- preferencje i możliwości poznawcze respondentów,
- wymagania dotyczące porównywalności danych w czasie lub między grupami,
- sposób, w jaki wyniki będą prezentowane i interpretowane.
Takie podejście pozwala nam osiągnąć równowagę między jakością danych a efektywnością całego procesu badawczego.
Chcesz porozmawiać o metodach najlepiej dopasowanych do Twojego projektu? Skontaktuj się z naszym zespołem badawczym. Zapraszamy do współpracy.
Autor: dr hab. inż. Łukasz Kuźmiński, profesor UEW